Phần mềm là gì? Phân loại và các tiêu chí đánh giá phần mềm

Phần mềm và phần cứng máy tính đóng vai trò quan trọng trong việc điều khiển và xử lý các hoạt động của máy tính, nhưng mỗi loại lại có các đặc tính riêng biệt và ảnh hưởng đến hiệu suất và tính năng của thiết bị. Hãy cùng Mstarcorp khám phá tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây!

Phần mềm là gì?

Phần mềm (Software), viết tắt của phần mềm máy tính (Computer Software), là một tập hợp các chỉ thị (Instruction) hoặc câu lệnh được viết bằng một hoặc nhiều ngôn ngữ lập trình. Các chỉ thị hoặc câu lệnh này được sắp xếp theo một trình tự nhất định cùng với các dữ liệu hoặc tài liệu liên quan nhằm tự động thực hiện một số nhiệm vụ, chức năng hoặc giải quyết các vấn đề cụ thể. Tất cả các chương trình chạy trên máy tính đều được gọi là phần mềm.

phan-mem-la-gi
Phần mềm máy tính giúp bạn giải quyết một số vấn đề cụ thể.

Phần mềm thực hiện chức năng của mình bằng cách gửi các chỉ thị trực tiếp đến phần cứng hoặc cung cấp dữ liệu để hỗ trợ các chương trình hoặc phần mềm khác.

Đặc điểm của Software là gì?

Trước đây, để tạo ra phần mềm máy tính, người ta phải làm việc trực tiếp với các con số 0 và 1 (hệ số nhị phân), hay còn được gọi là ngôn ngữ máy. Tuy nhiên, việc này rất khó khăn, tốn kém nhiều thời gian và công sức, đồng thời dễ xảy ra lỗi và không đảm bảo độ chính xác cao.

Để khắc phục những hạn chế này, hợp ngữ đã được phát minh, sử dụng các từ gợi nhớ tiếng Anh để thay thế cho những dãy số 0 và 1. Mặc dù vậy, hợp ngữ vẫn chưa thực sự hiệu quả và không đáp ứng đầy đủ nhu cầu của phần lớn người dùng máy tính, vì các câu lệnh của nó vẫn chưa mang ý nghĩa rõ ràng của các thao tác mà nó mô tả.

Từ những vấn đề này, vào những năm 1950, các lập trình viên đã nghiên cứu và xây dựng các ngôn ngữ lập trình mới, tạo ra các câu lệnh gần gũi hơn với ngôn ngữ tự nhiên. Đây chính là sự ra đời của các ngôn ngữ lập trình bậc cao.

Các tiêu chí đánh giá phần mềm máy tính là gì?

Phần mềm máy tính được đánh giá thông qua các tiêu chí sau:

Tieu-chi-danh-gia-phan-mem
Đánh giá hiệu quả của phần mềm dựa vào 6 tiêu chí.

So sánh phần cứng và phần mềm máy tính

Bảng phân biệt phần cứng và phần mềm máy tính trên những tiêu chí cơ bản:

Tiêu chí Phần cứng máy tính Phần mềm máy tính Tính chất vật lý Là các thiết bị vật lý hữu hình, có thể nhìn thấy và cầm nắm được. Không thể cầm hay sờ được, là tập hợp các chuỗi câu lệnh để phân tích và xử lý dữ liệu. Thành phần cấu tạo CPU, PSU, GPU, màn hình, … Ứng dụng, hệ điều hành, trò chơi, driver Sản xuất Sản xuất như các loại máy móc thông thường. Thiết kế và phát triển bởi các kỹ sư phần mềm. Khả năng xâm nhập của virus Không bị virus xâm nhập. Có thể bị virus tấn công, gây hư hỏng và dừng hoạt động. Cách vận hành Vận hành dưới sự điều khiển của phần mềm. Đưa ra các câu lệnh và chỉ thị để phần cứng thực thi công việc. Cách khắc phục khi bị hư hỏng Cần bảo dưỡng hoặc thay thế bằng linh kiện hay thiết bị mới. Khắc phục nhanh chóng nhờ các bản sao lưu, bản vá lỗi và bản vá chất lượng.

Phần mềm máy tính gồm những loại cơ bản nào?

Phần mềm máy tính bao gồm 3 loại cơ bản: Phần mềm hệ hệ thống, phần mềm ứng dụng và phần mềm lập trình.

nhung-phan-mem-co-ban
3 loại phần mềm cơ bản trên máy tính.

Phần mềm hệ thống

Phần mềm hệ thống là một loại phần mềm chuyên dụng được thiết kế để giúp vận hành và điều khiển phần cứng và phần mềm máy tính. Phần mềm hệ thống có các dạng chính như sau:

Phần mềm ứng dụng

Phần mềm ứng dụng là tập hợp các chương trình được thiết kế để giải quyết và đáp ứng các nhu cầu công việc cụ thể của người dùng. Phần mềm ứng dụng không phải là phần mềm mặc định được cài đặt và gắn liền trên hệ thống máy tính. Chúng là các chương trình riêng biệt mà bạn có thể tải về, sử dụng hoặc gỡ bỏ khỏi hệ thống nếu không còn cần thiết.

Giao diện của các phần mềm ứng dụng thường thân thiện với người dùng và đơn giản để sử dụng, mang lại nhiều tiện ích hấp dẫn cho quá trình sử dụng máy tính. Phần mềm ứng dụng có hai dạng chính:

Một số phần mềm ứng dụng nổi tiếng

Một số phần mềm ứng dụng phổ biến hiện nay:

Phần mềm lập trình

Phần mềm lập trình là một tập hợp các công cụ hỗ trợ các nhà phát triển viết, gỡ lỗi và bảo trì phần mềm hoặc các chương trình khác. Phần mềm lập trình giúp tạo, kiểm tra và bảo trì các ứng dụng hoặc chương trình, đồng thời hỗ trợ dịch ngôn ngữ lập trình sang ngôn ngữ máy. Người dùng thông thường không sử dụng loại phần mềm này.

Một số chức năng phổ biến của phần mềm lập trình bao gồm:

Quy trình tổng quan về phát triển phần mềm

Để đảm bảo phần mềm được sản xuất đúng chuẩn và hoạt động ổn định, các lập trình viên cần tuân thủ các bước sau đây:

Quy-trinh-phat-trien-phan-mem
Phần mềm được phát triển dựa vào 2 quy trình chính.yên

Quy trình thiết kế phần mềm máy tính

Độ phức tạp của mỗi phần mềm máy tính đều khác nhau. Để thiết kế phần mềm theo ý muốn, bạn cần sử dụng các phương tiện cơ bản như thuật toán, sơ đồ lưu đồ, sơ đồ khối, mã giả…

Sau đó, các mẫu này sẽ được mã hóa bằng ngôn ngữ lập trình và trình biên dịch để biến chúng thành các khối lệnh và tệp tin thực thi. Các khối lệnh và tệp tin này sẽ được kết hợp để tạo thành một phần mềm hoàn chỉnh.

Để cải thiện phần mềm, bạn cần chỉnh sửa và điều chỉnh từ quy trình thiết kế đến sản phẩm cuối cùng cho đến khi đạt được kết quả như mong đợi. Phần mềm có thể tương thích với một hoặc nhiều hệ điều hành tùy thuộc vào thiết kế, ngôn ngữ lập trình và cách viết mã nguồn.

Quy trình sản xuất và phát triển phần mềm

Thông thường, ngành Kỹ nghệ phần mềm, hay còn được gọi là Công nghệ phần mềm (Software Engineering), có nhiệm vụ phát triển và đưa ra thị trường các sản phẩm phần mềm. Các chuyên gia trong lĩnh vực này nghiên cứu và áp dụng các phương pháp tổ chức, vòng đời sản xuất, quản lý tài nguyên, và mối quan hệ thị trường, nhằm tối ưu hóa quy trình sản xuất phần mềm và đưa sản phẩm tới người sử dụng.

Duy trì chất lượng phần mềm có những cách nào?

Chất lượng phần mềm được đo lường bằng mức độ phù hợp với cả yêu cầu chức năng và phi chức năng của nó.

Kiểm thử phần mềm giúp phát hiện và giải quyết các vấn đề kỹ thuật trong mã nguồn, đồng thời đánh giá hiệu suất, tính bảo mật và khả năng tương thích tổng thể để đảm bảo phần mềm đáp ứng yêu cầu của nó.

Duy-tri-chat-luong-phan-mem
Hướng dẫn kiểm tra và duy trì chất lượng phần mềm.

Các chiều của chất lượng phần mềm bao gồm:

  1. Khả năng tiếp cận: Mức độ mà các nhóm người đa dạng, bao gồm cả những người cần công nghệ phục vụ như nhận dạng giọng nói và phóng to màn hình, có thể sử dụng phần mềm một cách thuận tiện.
  2. Khả năng tương thích: Sự phù hợp của phần mềm để sử dụng trong nhiều môi trường khác nhau, chẳng hạn như với các hệ điều hành, thiết bị và trình duyệt khác nhau.
  3. Hiệu quả: Khả năng của phần mềm hoạt động tốt mà không lãng phí năng lượng, tài nguyên, thời gian hoặc tiền bạc.
  4. Chức năng: Khả năng của phần mềm thực hiện các chức năng được chỉ định.
  5. Khả năng cài đặt: Khả năng của phần mềm được cài đặt trong một môi trường cụ thể.
  6. Nội địa hóa: Các ngôn ngữ, múi giờ và các tính năng khác mà phần mềm có thể hoạt động.
  7. Khả năng bảo trì: Phần mềm có thể được điều chỉnh để thêm và cải thiện các tính năng, sửa lỗi, v.v.
  8. Hiệu suất: Khả năng của phần mềm hoạt động nhanh chóng dưới một tải cụ thể.
  9. Tính di động: Khả năng của phần mềm có thể dễ dàng chuyển đổi giữa các vị trí khác nhau.
  10. Độ tin cậy: Khả năng của phần mềm để thực hiện chức năng yêu cầu trong điều kiện cụ thể mà không có lỗi.
  11. Khả năng mở rộng: Khả năng của phần mềm để tăng hoặc giảm hiệu suất để đáp ứng các thay đổi trong nhu cầu xử lý.
  12. Bảo vệ: Khả năng của phần mềm để bảo vệ chống truy cập trái phép, xâm nhập quyền riêng tư, mất dữ liệu, phần mềm độc hại, v.v.
  13. Khả năng kiểm tra: Các công cụ kiểm tra phần mềm dễ dàng sử dụng.
  14. Khả năng sử dụng: Độ dễ dàng khi sử dụng phần mềm.

Để duy trì chất lượng phần mềm sau khi triển khai, các nhà phát triển cần liên tục điều chỉnh để đáp ứng yêu cầu mới của khách hàng và giải quyết các vấn đề được phát hiện. Thời gian sản phẩm tồn tại trên thị trường phụ thuộc vào khả năng của nhà phát triển để duy trì bảo trì này.

Khi nói đến thực hiện bảo trì, có bốn loại thay đổi mà nhà phát triển có thể thực hiện:

  1. Khắc phục: Người dùng thường xác định và báo cáo các lỗi mà nhà phát triển phải sửa.
  2. Thích nghi: Nhà phát triển thường xuyên thực hiện các thay đổi để phần mềm phù hợp với môi trường phần cứng và phần mềm thay đổi.
  3. Hoàn hảo: Những thay đổi nhằm cải thiện chức năng của hệ thống.
  4. Phòng ngừa: Các thay đổi nhằm giữ cho phần mềm không bị lỗi và bao gồm các tác vụ như tái cấu trúc và tối ưu hóa mã.

Phần mềm máy tính có mất phí không?

Trên thị trường công nghệ hiện nay, có rất nhiều phần mềm máy tính với các loại, chức năng khác nhau. Tuy nhiên, không phải phần mềm nào cũng được cung cấp miễn phí và người dùng có thể phải trả phí theo yêu cầu của nhà cung cấp. Nếu bạn quan tâm đến các phần mềm máy tính miễn phí, bạn có thể tham khảo hai loại sau:

Ngoài ra, các phần mềm mã nguồn mở cũng cung cấp cho người dùng sự lựa chọn sử dụng miễn phí trong một khoảng thời gian nhất định.

Chi-phi-cua-phan-mem
Phần mềm máy tính có thể được miễn phí.

Cách sử dụng chung cho các loại Software

Để sử dụng phần mềm máy tính một cách hiệu quả, bạn cần tuân thủ các bước sau đây:

1. Tải phần mềm:

2. Cài đặt phần mềm:

su-dung-phan-mem
Quy trình sử dụng phần mềm máy tính gồm 4 bước đơn giản.

3. Đảm bảo chất lượng:

4. Sử dụng phần mềm:

Hướng dẫn tải và cài đặt các dạng phần mềm máy tính

Sau khi đã hiểu rõ về phần mềm máy tính và các loại phần mềm bao gồm những gì, bạn đọc có thể tham khảo một số lưu ý khi tải và cài đặt phần mềm máy tính như sau:

Đây là những lưu ý cơ bản giúp bạn thực hiện việc tải và cài đặt phần mềm máy tính một cách hiệu quả và an toàn.

Kết luận

Tóm lại, phần mềm máy tính và phần cứng (hardware) là hai yếu tố không thể thiếu và hoạt động song song trong hệ thống máy tính. Phần mềm đóng vai trò quan trọng trong việc điều khiển, quản lý và thực hiện các chức năng của máy tính, từ các ứng dụng văn phòng đơn giản cho đến các phần mềm phức tạp như hệ điều hành. Trong khi đó, phần cứng là nền tảng vật lý hỗ trợ và thực hiện các lệnh và chức năng do phần mềm yêu cầu.

Link nội dung: https://mozart.edu.vn/phan-mem-may-tinh-co-may-loai-a74788.html